Emeklilik, insanların çalışma gücü ve yeteneklerini yitirip, çalışma hayatından ayrılmalarıyla gelir kaynaklarının ortadan kalkması üzerine kazandıkları sosyal bir vatandaşlık hakkıdır. Emeklilik sayesinde, prim ya da kesenek ödeyen işçi, memur ya da bağımsız çalışanların yasayla belirlenmiş bir süre sonunda işten ayrılarak, bir hizmet karşılığı olmaksızın aylık alması sağlanır.

19. yüzyıla kadar birçok sosyal hak gibi emeklilik veya emekli aylığı olmadığı için, çalışanlar genellikle ölene kadar ya da kişisel ve ailelerine ait servetleri ölçüsünde çalışma hayatının içinde yer alırlardı. Bu hakkın kullanılabilir hale gelmesi, ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru, sosyal güvenlik sistemlerinin gelişmeye başlamasıyla söz konusu olmuştur.

Günümüzde çoğu gelişmiş ülkede, insanların ilerleyen yaşlarda işgücünün dışında kalmalarından dolayı mağduriyete uğramamaları için sosyal güvenlik sistamleri geliştirilmiş, çalışanlara emeklilik hakkı tanınmıştır. Emekli aylıkları çalışanlardan kesilen primlerle karşılanabildiği gibi doğrudan devlet tarafından da karşılanabilir. Buna rağmen halen çoğu gelişmekte olan ülkede işgücünden ayrılanların geçimi aileleri tarafından sağlanmaktadır. Emeklilik yaşı ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. 55-70 aralığında değişebilen emeklilik yaşı, cinsiyete göre de değişebilir.Çoğunlukla tehlikeli ya da yıpratıcı olarak adlandırılan meslek dallarında çalışanlara erken emeklilik hakkı tanınır.

Bununla birlikte, emeklilikle ilgili sorunlar ülkeden ülkeye ve zamana göre değişmektedir. Sağlık ve beslenme ile ilgili gelişmelerin ortalama insan ömrünü uzattığı gelişmiş ülkelerde bile gelir yetersizliği nedeniyle emeklilerin ikinci bir iş talebi artmaktadır.

 

Erkek için;

Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi	Yıl Şartıyla Prim Gün Sayısı	Emeklilik Yaşı Şartı
1/1/2009 ~ 2023	1/1/2009 tarihinden itibaren 7100 güne her yılı başında +100 gün şartı eklenecek	60 yaş
31/12/2008 ~ 2009	7100 gün	60 yaş
09.09.1999 ~ 31/12/2008	7000 gün	60 yaş
24.11.1998 ~ 08.09.1999	25 yıl ; 5975 gün	58 yaş
24.05.1997 ~ 23.11.1998	25 yıl ; 5900 gün	57 yaş
24.11.1995 ~ 23.05.1997	25 yıl ; 5825 gün	56 yaş
24.05.1994 ~ 23.11.1995	25 yıl ; 5750 gün	55 yaş
24.11.1992 ~ 23.05.1994	25 yıl ; 5675 gün	54 yaş
24.05.1991 ~ 23.11.1992	25 yıl ; 5600 gün	53 yaş
24.11.1989 ~ 23.05.1991	25 yıl ; 5525 gün	52 yaş
24.05.1988 ~ 23.11.1989	25 yıl ; 5450 gün	51 yaş
24.11.1986 ~ 23.05.1988	25 yıl ; 5375 gün	50 yaş
24.05.1985 ~ 23.11.1986	25 yıl ; 5300 gün	49 yaş
24.11.1983 ~ 23.05.1985	25 yıl ; 5225 gün	48 yaş
24.05.1982 ~ 23.11.1983	25 yıl ; 5150 gün	47 yaş
24.11.1980 ~ 23.05.1982	25 yıl ; 5075 gün	46 yaş
24.05.1979 ~ 23.11.1980	25 yıl ; 5000 gün	45 yaş
09.09.1976 ~ 23.05.1979	25 yıl ; 5000 gün	44 yaş
08.09.1976 ve öncesi	25 yıl ; 5000 gün	yaş şartı yok

 

Bayan için;

Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi	Yıl Şartıyla Prim Gün Sayısı	Emeklilik Yaşı Şartı
31/12/2008 ~ 2009	7100 gün	58 yaş
09.09.1999 ~ 2008	7000 gün	58 yaş
24.05.1999 ~ 08.09.1999	20 yıl ; 5975 gün	56 yaş
24.05.1998 ~ 23.05.1999	20 yıl ; 5975 gün	55 yaş
24.05.1997 ~ 23.05.1998	20 yıl ; 5975 gün	54 yaş
24.05.1996 ~ 23.05.1997	20 yıl ; 5900 gün	53 yaş
24.05.1995 ~ 23.05.1996	20 yıl ; 5825 gün	52 yaş
24.05.1994 ~ 23.05.1995	20 yıl ; 5750 gün	51 yaş
24.05.1993 ~ 23.05.1994	20 yıl ; 5675 gün	50 yaş
24.05.1992 ~ 23.05.1993	20 yıl ; 5600 gün	49 yaş
24.05.1991 ~ 23.05.1992	20 yıl ; 5525 gün	48 yaş
24.05.1990 ~ 23.05.1991	20 yıl ; 5450 gün	47 yaş
24.05.1989 ~ 23.05.1990	20 yıl ; 5375 gün	46 yaş
24.05.1988 ~ 23.05.1989	20 yıl ; 5300 gün	45 yaş
24.05.1987 ~ 23.05.1988	20 yıl ; 5225 gün	44 yaş
24.05.1986 ~ 23.05.1987	20 yıl ; 5150 gün	43 yaş
24.05.1985 ~ 23.05.1986	20 yıl ; 5075 gün	42 yaş
24.05.1984 ~ 23.05.1985	20 yıl ; 5000 gün	41 yaş
09.09.1981 ~ 23.05.1984	20 yıl ; 5000 gün	40 yaş
01.04.1981 ~ 08.09.1981	20 yıl ; 5000 gün	38 yaş
01.04.1981 ve öncesi	20 yıl ; 5000 gün	yaş şartı yok

 

Engelliler için;

Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi	3. derece ; %40 ile 59 arası	2. derece %60 ile 79 arası	1. derece %80 ve üzeri
05.08.1991 ve daha önce	15 yıl ; 3600 gün	15 yıl ; 3600 gün	15 yıl ; 3600 gün
06.08.1991 ~ 05.08.1994	16 yıl ; 3760 gün	15 yıl 8 ay ; 3680 gün	15 yıl ; 3600 gün
06.08.1994 ~ 05.08.1997	17 yıl ; 3920 gün	16 yıl 4 ay ; 3760 gün	15 yıl ; 3600 gün
06.08.1997 ~ 05.08.2000	18 yıl ; 4080 gün	17 yıl ; 3840 gün	15 yıl ; 3600 gün
06.08.2000 ~ 05.08.2003	19 yıl ; 4240 gün	17 yıl 8 ay ; 3920	15 yıl ; 3600 gün
05.08.2003 ~ 30.09.2008	20 yıl ; 4400 gün	18 yıl ; 4000 gün	15 yıl ; 3600 gün
Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi	3. derece ; %40 ile 59 arası	2. derece %60 ile 79 arası	1. derece %80 ve üzeri
01.10.2008 ~ 31.12.2008	18 yıl ; 4 bin 100 gün	16 yıl ; 3 bin 700 gün	15 yıl ; 3 bin 700 gün
01.01.2009 ~ 31.12.2009	18 yıl ; 4 bin 200 gün	16 yıl ; 3 bin 800 gün	15 yıl ; 3 bin 800 gün
01.01.2010 ~ 31.12.2010	18 yıl ; 4 bin 300 gün	16 yıl ; 3 bin 900 gün	15 yıl ; 3 bin 900 gün
01.01.2011 ~ 31.12.2011	18 yıl ; 4 bin 400 gün	16 yıl ; 4 bin gün	15 yıl ; 3 bin 960 gün
01.01.2012 ~ 31.12.2012	18 yıl ; 4 bin 500 gün	16 yıl ; 4 bin 100 gün	15 yıl ; 3 bin 960 gün
01.01.2013 ~ 31.12.2013	18 yıl ; 4 bin 600 gün	16 yıl ; 4 bin 200 gün	15 yıl ; 3 bin 960 gün
01.01.2014 ~ 31.12.2014	18 yıl ; 4 bin 680 gün	16 yıl ; 4 bin 300 gün	15 yıl ; 3 bin 960 gün
01.01.2015’den sonra	18 yıl ; 4 bin 680 gün	16 yıl ; 4 bin 320 gün	15 yıl ; 3 bin 960 gün

 

Yaşlılık sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları

MADDE 28- Yaşlılık sigortasından sigortalıya sağlanan haklar şunlardır:

a) Yaşlılık aylığı bağlanması.

b) Toptan ödeme yapılması.

(Değişik ikinci fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) İlk defa bu Kanuna göre sigortalı sayılanlara;

a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için prim gün sayısı şartı 7200 gün olarak uygulanır.

b) (a) bendinde belirtilen yaş şartı;

1) 1/1/2036 ilâ 31/12/2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61,

2) 1/1/2038 ilâ 31/12/2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,

3) 1/1/2040 ilâ 31/12/2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63,

4) 1/1/2042 ilâ 31/12/2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64,

5) 1/1/2044 ilâ 31/12/2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65,

6) 1/1/2046 ilâ 31/12/2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65,

7) 1/1/2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65,

olarak uygulanır. Ancak yaş hadlerinin uygulanmasında (a) bendinde belirtilen prim gün sayısı şartının doldurulduğu tarihte geçerli olan yaş hadleri esas alınır.

Sigortalılar, ikinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla da yaşlılık aylığından yararlanabilirler. (1)

Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 25 inci maddenin ikinci fıkrasına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.

(1) 17/4/2008 tarihli ve 5754 sayılı Kanunun 16 ncı maddesiyle; bu fıkrada yer alan “yaş hadlerine” ibaresinden sonra gelmek üzere “65 yaşını geçmemek üzere” ibaresi eklenmiş ve metne işlenmiştir.

Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;

a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,

b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,

malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar. Bunlar 94 üncü madde hükümlerine göre kontrol muayenesine tâbi tutulabilirler.

Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için ikinci fıkrada belirtilen yaş şartı 55 olarak uygulanır.

55 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar, yaş dışındaki diğer şartları taşımaları halinde yaşlılık aylığından yararlanırlar. (1)

(Ek fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.

(Değişik sekizinci fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) Yukarıdaki fıkralarda belirtilen yaşlılık aylıklarından yararlanabilmek için, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sigortalının çalıştığı işten ayrıldıktan, (b) bendinde belirtilen sigortalının sigortalılığa esas faaliyete son verip vermeyeceğini beyan ettikten sonra yazılı istekte bulunmaları, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen sigortalıların ise istekleri üzerine yetkili makamdan emekliye sevk onayı alındıktan sonra ilişiklerinin kesilmesi şarttır.

4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için ayrıca, yazılı talepte bulunduğu tarih itibarıyla genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığı nedeniyle prim ve prime ilişkin her türlü borcunun olmaması zorunludur. (1)

Bu maddenin uygulamasına ilişkin usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

 

Yaşlılık aylığının hesaplanması

MADDE 29- (Değişik: 17/4/2008-5754/17 md.)

4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile aynı fıkranın (c) bendine göre bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, aşağıdaki hükümlere göre belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.

Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır.

(1) 17/4/2008 tarihli ve 5754 sayılı Kanunun 16 ncı maddesiyle; yedinci fıkrada yer alan “50” ibaresi “55” şeklinde, dokuzuncu fıkrada yer alan “prim ve her türlü borcunun” ibaresi ise “prim ve prime ilişkin her türlü borcunun” değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.

Aylık bağlama oranı, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı % 90’ı geçemez.

28 inci maddenin dördüncü ve beşinci fıkralarına göre aylığa hak kazanan sigortalılar için hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60’a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre, % 50’yi geçmemek üzere üçüncü fıkra uyarınca tespit edilen orandır. Prim ödeme gün sayısı 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranı belirlenir. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için bu fıkrada geçen 9000 prim gün sayısı 7200 gün, % 50 oranı da % 40 olarak uygulanır.

Yukarıdaki şekilde hesaplanan aylığın başlangıç tarihinin yılın ilk altı aylık dönemine rastlaması halinde 55 inci maddenin ikinci fıkrasına göre Ocak ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık dönemine rastlaması halinde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanır.