Dünyada uygulanmakta olan değişik bireysel emeklilik modelleri bulunmaktadır. Zorunlu kamu sosyal güvenlik sistemlerinde finansman yöntemi olarak dağıtım yöntemi uygulanırken, bireysel emeklilik sisteminin fon biriktirme yani kapitalizasyon yöntemi esastır. Primlerle elde edilen gelirlerin ve bunların yatırımlara yönlendirilmesinde elde edilen gelirlerin bir fondan toplanması ve ödenecek emekli aylıklarının bu fonlardan karşılanması söz konusudur. Bu konu ile ilgili olarak değişik ülke sistemleri incelendiği zaman başlıca iki modelin uygulandığı görülmektedir. Bunlardan ilki “önceden belirlenmiş prim” ikincisi ise “önceden belirlenmiş yardım (aylık)” modelleridir.

 

Batı Avrupa’da özellikle İngiltere ve Almanya’ da, önceden belirlenmiş aylık modeli yaygın biçimde uygulanmaktadır. Bu modelde aylık miktarı önceden belirlenmiş bir formüle göre hesaplanmaktadır. Aylıkların miktarı ve düzeyi fonlara göre değil de benimsenmiş hesaplama yöntemine göre belirlenir. Böylece fonların işletilmesi konusundaki riziko ile ilgili şirket tarafından üstlenilmiş olmaktadır. Yapılacak yardım miktarına göre gerekli fon miktarı belirleme sorumluluğu da buna aittir. Emeklilik fonları işletilmeden bağımsız bir kurum tarafından işletilir. İngiltere ve ABD’ de uygulanan sistemin temeli bu sisteme dayanmaktadır. Bazı ülkelerde ise, işletmenin bilançosu kapsamında emeklilik fonları öngörülmektedir. Almanya, Japonya ve Avusturya’da bu sistem benimsenmiştir. Bazen de bir sigorta şirketi dahilinde bu amaçla bir sözleşme yapılması söz konusudur.

 

Önceden belirlenmiş prim sistemi ise Avrupa’da en az yaygın olan fakat buna karşılık, 1980’den itibaren ABD’de yaygınlık kazanmaya başlayan modeldir. Bu model de ise bağlanacak aylıkların miktarı konusunda önceden herhangi bir yükümlülük altına girilmemektedir. Sisteme dahil olanlar fonların değer yitirme rizikosunu önceden kabul etmişlerdir. Ödenen primler sermaye piyasasında değerlendirilir ve emeklilik aylıklarının ya da ödenecek gelirlerin miktarı, fonların borsadaki getirişine göre belirlenir. Burada fon biriktirme modeli en saf şekliyle uygulanır. Bu modelde yönetim bu amaçla oluşturulmuş bir kurum, bir sigorta şirketi, bir banka, eşit temsil esasına dayalı bir kurum veya karşılıklı yardım sandıkları tarafından yürütülür. Bilançolarında yapılacak yardımların miktarının garantisi söz konusu değildir. Ülkemizde diğer Avrupa ülkelerinde ağırlıklı olarak uygulanan önceden belirlenmiş aylık sistemi değil önceden belirlenmiş katkı sistemi benimsenmiştir.

 

BES uzun yıllardır gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde uygulanan bir sistemdir. BES bazı ülkelerde sosyal güvenlik sistemini tamamlayıcı bir rol oynarken, bazı ülkelerde sosyal güvenlik sistemlerine alternatif olmaktadır. Bazı ülkelerde BES’e girip girmemek katılımcıların tercihlerine bırakılmışken bazı ülkelerde ise sisteme girmek zorunlu tutulmuştur. Şili, Uruguay, Bolivya ve Meksika gibi ülkelerde BES’in zorunlu olduğu görülmektedir. Türkiye’nin de içinde bulunduğu OECD ülkelerinde ise BES mevcut sosyal güvenlik sistemlerinin tamamlayıcısı durumunda olup sisteme katılım gönüllülük esasına dayalıdır.

 

Zorunluluk Esasına Dayalı Bireysel Emeklilik Sistemleri

Zorunluluk esasına dayalı BES genel olarak Güney Amerika ve Doğu Avrupa ülkelerinde uygulanmaktadır. Söz konusu ülkelerin ortak özelliği gelişmekte olan ülkeler olmalarıdır. Gelişmekte olan ülkelerde genel ekonomik krizler ile sosyal güvenlik sistemi krizleri birbirini zincirleme olarak etkilemektedir.

Sosyal güvenlik sistemlerinde yaşanan krizlerden çıkış için tesis edilen özel emeklilik programları sayesinde genel ekonomik krizlerin de aşılacağına inanılmaktadır. Sosyal güvenlik sistemlerinin modern çağa uygun olarak yeniden yapılanmasında Güney Amerika ülkelerinin özel bir yeri vardır. Bu alandaki ilk gelişmeler; 1981 yılında Şili’de reform hareketleriyle başlamıştır. Bu reform hareketlerini yakın komşu ülkeleri olan Kolombiya, Arjantin ve Peru’daki reform hareketleri izlemiştir. Bu reformlar geniş yankılar uyandırmış ve ciddi ekonomik ve sosyal etkilere yol açmıştır. Bu reformun temel noktası kişisel tasarruf emeklilik hesabı olup özel emeklilik fonları için ayrıntılı ve sınırlayıcı hükümler getirilmiş, denetim ve gözetim sistemi oluşturulmuştur.

Doğu Avrupa ülkelerinde ödeme yetersizliğindeki dağıtım esaslı emeklilik sistemleri, zorunlu ve özel fon esaslı emeklilik ayağı ile yeniden yapılandırılırken çeşitli gerekçeler ortaya konulmuştur. Söz konusu gerekçeler; etkinsizliğin azaltılmasına ve sermaye piyasalarının gelişimine ilişkindir. Yapılan çok ayaklı emeklilik reformları; mevcut emeklilik krizinin finansal maliyetlerinin çözümü için alınan yüksek sosyal güvenlik primlerinin azaltılmasını, kayıt dışı piyasaların kayıt altına alınmasını ve sermaye piyasalarının büyümesini teşvik eden bir strateji izlemektedir. Çok ayaklı emeklilik reformunun uygulanabilirliği, düzenlemelerin etkin yürütülmesi kapasitesini ve makro ekonomik istikran gerektirmektedir. Böyle bir makro ekonomik taahhüt mevcut değilse, gerekli teknik yeterlilik ve hukuki alt yapı hazırlanamaz ise zorunlu özel emeklilik fonlarının kurumsallaşması mümkün olamayacaktır.

Zorunluluk esasına dayalı BES uygulayan Güney Amerika ülkelerinden Şili, Kolombiya, Meksika ve Arjantin, Doğu Avrupa ülkelerinden Macaristan ve Polonya örnekleri aşağıda incelenmiştir.

 

1. Şili Bireysel Emeklilik Sistemi

Dünyada özel emeklilik fonları konusunda en radikal adımların atıldığı Şili’de 04.11.1980 tarihinde kabul edilen 3500 sayılı Emeklilik Fonları Kanunu’yla dağıtım modeline dayalı sosyal güvenlik sistemi yerine fonlama modeline dayalı özel emeklilik sistemine geçilmiştir. Bu uygulamanın amacı, özel emeklilik sistemleriyle çalışanlara emekliliklerinde ek gelir sağlamak değildir. Aksine tüm sosyal güvenlik sisteminin özelleştirilmesi esasına dayanan bir uygulamadır. Bu özelliği ile ülkemizdeki uygulamadan hem amaç, hem de yapı olarak oldukça farklı bir uygulamadır. Ancak fonların yönetiminin özel şirketlere bırakılması ve bireysel hesaplar temelinde işlemesi gibi ortak özellikler de bulunmaktadır.

Ücretli işçiler için zorunluluk esasına dayanan BES’te her üyenin katkısının yatırıldığı bir bireysel emeklilik hesabı bulunmaktadır. Kişilere, kendi özel tasarruf hesaplarındaki tasarruflarını takip etmeleri için hesap cüzdanı verilmektedir. Bu hesapların getirişi çalışana aittir. Bu getiriler, kısa dönemlerde negatif olabilirler ancak uzun dönemler dikkate alındığında, sermaye piyasalarındaki güvenilir ve farklı finansal aktiflere yatırıldıkları için pozitif getiri söz konusudur. Fon yatırımlarının getirişi bu hesaplara aktarılmakta ve faydalar; fon getirilerine, toplanan ve biriken fonların büyüklüğüne, emekli olunduğunda tahmin edilen ömür süresine göre hesaplanmaktadır. Fonlar özel emeklilik şirketleri tarafından yönetilmektedir. Emekliliğe hak kazananlar varlıklarına tekabül eden emekli maaşını yıllık veya daha kısa aralıklarla alabilmektedirler. Uygulanan sistemin üç temel özelliği vardır:

• Ferdi tasarruf metodu benimsenmiştir.

• Fonlar özel ticari şirketler tarafından yönetilmektedir.

• Emeklilik fonlarını seçim hakkı mevcuttur.

Çalışanların primlerini yatırabilecekleri ve bu primleri değerlendiren özel şirketler (AFP) kurulmuştur. AFP’lerin yasalarla belirlenmiş birçok görevi bulunmaktadır. Bu görevler özetle; primleri toplamak, fon yönetimi hizmeti vermek, emekli aylıklarını ödemek, kayıtları tutmak, maluliyet ve ölüm risklerine karşı grup sigortası yapmak, üyesi olan çalışanlara 4 ayda bir yazılı bilgi vermek, yatırımlar ve giderler konusunda devlete düzenli bilgi vermek, üyelerin ve denetçilerin soru ve isteklerini yanıtlamak biçiminde sıralanabilir.

Bu sistemde emeklilik fonları seçme ve hatta bir fondan diğerine geçme hakkı bulunmaktadır. Emeklilik yaşı kadınlarda 60, erkeklerde 65 olarak belirlenmiştir. Bireyin emeklilik aylığına hak kazanabilmesi için en az yirmi yıl çalışmış olması gerekmektedir. Belirlenen koşullar altında emeklilik yaşından on yıl önce erken emekli olma imkânı bulunmaktadır.

Bu uygulama ile sosyal güvenlik haklarında önemli iyileştirmeler sağlamış ve emeklilik aylıkları reel olarak önemli ölçüde yükselmiştir. Emeklilik sisteminde sosyal güvenlik kurumlarına ödenen sigorta primleri, eski sisteme oranla reel olarak daha düşük olarak gerçekleşmiştir. Şili tipi sosyal güvenlik sisteminin en önemli makro ekonomik etkisinin, özel sosyal güvenlik kuruluşları kanalı ile tasarruf tabanını genişletmesi ve kurumsal yatırımcılar vasıtası ile de ekonominin uzun dönemli fon ihtiyacının karşılanmasına hizmet etmesi yönünde olmasıdır. Emeklilik fonlarının sermaye piyasalarının gelişmesine katkı yapması ve uzun dönemli kurumsal yatırımların tabanını oluşturması finansal piyasalardaki dalgalanmaları da azaltmıştır.

 

2. Arjantin Bireysel Emeklilik Sistemi

Arjantin ulusal emeklilik sistemi, çok ayaklı bir yapıya sahiptir. Üçayağı olan sistemin birinci ayağı temel bir fayda sunan ve hükümet tarafından işletilen zorunlu yapıdır. İkinci ayak hükümet ve özel yöneticilerce işletilen zorunlu emeklilik programlarıdır. Üçüncü ayak ise çok küçük ve gönüllü katılımlı olup özel yöneticilerce işletilmektedir.

Arjantin hükümeti 1990’lı yılların başında özelleştirme ve ekonomide liberalleşme gibi bir dizi tedbir almıştır. Emeklilik sistemindeki reform bunlardan en önemlisi olup konu ile ilgili 1993 Ekim ayında yasa çıkarılmıştır. Reformun en dikkat çekici özelliği özel emeklilik fonlarının kurulmaya başlanmasıdır. Bu düzenlemelerden önce ulusal düzeyde 20 ayrı emeklilik programı işliyordu. Ayrıca 24 eyaletin her birinde biri siviller için diğeri kamuda çalışanlar için olmak üzere en azından iki ayrı emeklilik sistemi söz konusuydu. Her sistemin kendi yönetim şekli, kendi prim toplama sistemi, kendine has kriterleri ve mali yapısı vardı. Sistemin şeffaf olmaması ve eşitsizlik durumları sisteme olan güven ve desteğin azalmasına neden olmuştu. Reform ile birlikte sistemde birleştirmelere gidilmiş ve standart kriterler getirilmiştir.

Sosyal güvenlik sistemindeki temel değişim sistemde bireysel tasarruf hesaplarının oluşturulması ve bu tasarrufların özel şirketler tarafından yönetilmesidir. Bireysel tasarrufların yönetilmesini sağlayan sistem, Argentina as Administradors de Fondos de Jubilaciones Pensiones (AFJP) olarak adlandırılan, bireysel emeklilik fonlarından ve devlete ait maaş ödemeli emeklilik sisteminden oluşan bir sistemdir. Emeklilik yaşı erkelerde 65, kadınlarda ise 60 olup en az 30 yıl sisteme katkı yapılması zorunludur.

Yeni sistem kamu-özel karışımından oluşan ikili bir yapıya sahiptir. Devletin yönettiği birinci yapıdaki işçilerin 30 yıllık katılımı söz konusudur ve katılım da zorunludur. Bu sistem, özel amaçlı vergiler ve genel bütçeden yapılan transferler ile finanse edilmektedir. Birkaç istisna dışında yeni sistemde katılım zorunludur. İşçilerin devletin yer aldığı ikinci yapıyı veya özel ve bireysel birikim hesabına dayalı sistemi seçebilme haklan vardır. Özel sistemi seçenler kendi hesaplarını yönetecek sistemi de seçebilmektedirler. Eğer kendileri seçim yapmazlarsa, onlar adına bu seçimi devlet yapacaktır. Özel firmalar arasında rekabet oluşturmak için katılımcılara istedikleri zaman başka bir şirkete geçme hakkı da tanınmıştır. Bireysel emeklilik hesaplarını yönetmekte sadece uzmanlaşmış şirketler yetkili kılınmıştır ve bir şirkete sadece bir emeklilik fonunu işletme izni verilmiştir. Katılımcılarına hayat sigortası sağlanması zorunlu tutulmuştur. Bu sistemde bir üyenin sadece bir hesabı bulunabilmektedir.

Arjantin’de bu yeni sisteminin başarısı beklenenin üzerinde olmuştur. Özel fonlar kamu maliyesinin baskısından uzak ve daha güvenlidirler. Ülke ekonomisi çok ağır ekonomik ve finansal şoklarla sarsıldığı dönemlerde bile yatırımlardan önemli getiriler sağlanmıştır. Geniş bir açıdan bakıldığında bu yeni sistem Arjantin ekonomisinde, yurtiçi tasarrufların ve sermaye birikiminin artmasına, sermaye piyasasının gelişmesine, emek piyasasının etkinliğinin artmasına ve istihdamın artmasına, ekonomik verimlilik ve mali istikrara, sigortacılık sektörünün büyümesine katkıda bulunmuş, diğer ülkeler için de bir model oluşturmuştur.

 

3. Meksika Bireysel Emeklilik Sistemi

Meksika’da sosyal güvenlik sistemindeki en önemli reform 1995 yılında eski sistemin yerine bütünüyle bireysel emeklilik hesaplarına dayalı yeni fonlu emeklilik sistemini getirmesiyle yapılmıştır. 1997 yılından itibaren zorunlu katılım şeklinde uygulamaya konulmuştur. Sistemin reforma tabi tutulmasının temel hedefi iç tasarrufları geliştirmek ve dışarıdan sermaye akışını teşvik etmektir. Emekli kesimin emekli aylıklarındaki düşmeye bağlı olarak yaşadığı ekonomik problemler ve emekli kesimin giderek fakirleşmesi reform çalışmalarını hızlandırmıştır.

Meksika emeklilik sistemi Güney Amerika’daki en yeni ve kapsamlı program niteliğindedir. Ülkede özel sektör çalışanlarının hemen hemen tamamı bu sisteme katkıda bulunmaktadır. Bu özel emeklilik hesapları ülkede faaliyet izni alabilen şirketler tarafından yönetilmektedir. Yeni sisteme 25 yıllık prim ödemek ve 65 yaşını doldurmak esasıyla işçiler emekliliğe hak kazanmaktadırlar. Emeklilik yaşına gelen fakat ödeme süresini tamamlayamayanlar ise toplu ödeme yoluyla paralarını alabilmektedirler. Belirli şartlar altında da erken emeklilik imkanı tanınmıştır.

İşçilerin emeklilik hesaplarını yönetmek amacıyla Emeklilik Yatırımları Fonu Yönetimi (Administardora de Fondos de Ahora Para el Retiro -AFORE ) olarak adlandırılan özel bir yatırım firması oluşturulmuştur. Devlet yönetimi altında bulunan AFORE işçilerin gelecekte seçecekleri birkaç fondan oluşmaktadır. Bu fonların denetimi ise; Emeklilik Tasarruf Sistemleri Ulusal Komisyonu ( Comision Nacional de Sistemas de ahora para el Retıro-CONİSAR ) olarak adlandırılan kurum tarafından yapılmaktadır. Emeklilik hesaplarında biriken tasarrufların asgari %65’inin devlet tahvili gibi devlet garantisi kapsamında olan finansal araçlara yatırılması zorunludur. Emeklilik fonlarında biriken tasarrufların yaklaşık %90’ı devlet tahvili ve hazine bonosunda değerlendirilmektedir.

 

4. Kolombiya Bireysel Emeklilik Sistemi

Kolombiya’da Nisan 1994’te yürürlüğe giren yeni özel emeklilik modeli Şili modelinin özelliklerinin çoğuna sahip olmakla birlikte önemli farklılıkları da bulundurmaktadır. Örneğin, işgücüne yeni katılanlar dahil önceden sigortalanmış kişiler iki programdan hangisine katılacaklarının ve her üç yılda bir birinden diğerine geçmenin tercihini yapabilmektedir. Geçiş sürecinden sonra sadece sosyal güvenlik kurumu ve özel programın kalmasının beklendiği reformda; askerler, polisler, öğretmenler, üniversite çalışanları, hâkimler, sosyal güvenlik kurumu çalışanları, kongre üyeleri, devlet petrol şirketi çalışanları ve ulusal telefon şirketi çalışanları kapsama alınmamıştır. Söz konusu kamu sektörü çalışanları dışındakiler için eski emeklilik programı yeni katılımlara kapatılmıştır

Her iki programdaki zorunlu katkı oranı, ücret bordrosunun %10’u kadar olmaktadır. İdari maliyetler, sakatlık ve hayatta kalma sigortalarının zorunlu kapsanması için %10’a ilave olarak maksimum %3,5 oranında prim alınmaktadır. işveren, toplam katkının %75’ini, sigortalanmış kişiler ise kalan %25’i ödemektedir. Özel emeklilik programında ilave gönüllü katkılara izin verilmektedir. Emekliliği hak etme koşulları zorlaştırılmasına rağmen emeklilik yaşı 2014 yılına kadar kadın için 55, erkek için 60 olarak belirlenmiştir. Koşulların gerçekleşmesi durumunda 2014 yılında ikişer yıl artırılma ihtimali söz konusudur.

Özel emeklilik programı emeklilik fonu yöneticileri tarafından yönetilmektedir. Sigortalılar emeklilik fonları arasında senede iki defa değiştirme yapabilmektedir. Minimum katkı süresi ve belirli bir yaş haddi emeklilik için gerekmemektedir. Sigortalının hesabındaki kazanılmış faiz dahil birikmiş sermaye, ortalama ömür süresince asgari ücretin %110’una eşit bir emekli maaşını finanse etmeye yeterli olduğunda emeklilik mümkün olmaktadır. Birikimlerin ödenmesinde emeklilik fonları tarafından yönetilen hesaptan doğrudan düzenli para çekişi, sonradan reel hayat yıllığı ödeyecek bir sigorta şirketine fonun transferi ve ikisinin karışımı olmak üzere üç alternatif bulunmaktadır.

 

5. Macaristan Bireysel Emeklilik Sistemi

Macaristan emeklilik reformu yasası 1 Ocak 1998’de yürürlüğe girmiştir. Karma yapılı yeni emeklilik sisteminde dağıtım esaslı kamu programına ilave olarak zorunluluk esaslı karışık bir emeklilik seçeneği oluşturulmuştur. Herkese zorunlu olan ilk ayak işverenlerin ve kısmen de çalışanların katkılarıyla finanse edilmektedir. Emeklilik yaşı 2008 yılında kadınlarda ve erkeklerde 62 olmuştur. İkinci ayak bireysel emeklilik hesaplarına dayalı emeklilik fonlarından oluşmakta ve üçüncü ayak olarak var olan gönüllü ortak emeklilik fonlarına benzemektedir. Üçüncü ayak büyük vergi muafiyetinin olduğu ve kişiyi daha fazla tasarruf yapmaya zorlayan gönüllü özel emeklilik ayağıdır. Bir başka ifade ile Macaristan emeklilik sistemi kamusal birinci ayaktan, zorunlu olup özel yönetimi ile belirli katkısı olan ikinci ayaktan ve gönüllü olup özel yönetimli üçüncü ayaktan oluşmaktadır.

42 yaşından küçük ve 30 Haziran 1998’den sonra işgücüne yeni katılarak ilk defa sigortalı olanlar için emeklilik sistemine katılım zorunludur. Söz konusu tarihten önce sigortalanan ya da çalışan kimseler 31 Ağustos 1999 tarihine kadar sadece devletin sisteminde kalmayı ya da özel bir emeklilik fonuna katılmayı tercih edebilmişlerdir.

Sistemde fon kurucusunun emeklilik fonları için herhangi bir getiri garantisi vermesi zorunluluğu yoktur. Fonlara katılım eski sistemdekiler için isteğe bırakılmış, çalışmaya yeni başlayanlar içinse zorunlu tutulmuştur. Fonlar Devlet Finansal Denetleme Kurumu (State Financial Supervisory Authority) tarafından denetlenmektedir. Bu kurum ayrıca fon lisanslarını ibra etme ve geri alma yetkisine de sahiptir. Kanuna göre fonlar hakkında üç aylık veya yıllık rapor yayınlanması ve fon bazında katılımcıların her yıl bilgilendirilmesi zorunludur. Sistemde dört farklı emeklilik fonu bulunmaktadır. Bunlar; çalışanlar için büyük şirketler tarafından kurulmuş şirket fonları, sendika üyeleri için sendikaların kurduğu fonlar, doktor avukat gibi meslekleri kapsayan mesleki fonlar ve daha geniş nüfusu kapsayan açık fonlardır. Katılımcı isterse fon dağılımını değiştirebilmekte, her üç ayda bir fonlar arası değişim yapabilmektedir. Ancak zorunlu emeklilik planlarının fonlarında ise bu değişim yılda iki ke/ sınırlandırılmıştır.

Emeklilik maaşına hak kazanıldığında üyeler bir yaşam yıllığı almaktadırlar. Ödenecek miktar üyenin bireysel hesabında biriken tasarruflara göre hesaplanmakta ve cinsiyet ayrımı yapılmamaktadır. Bireysel hesaplarda biriken tasarruflar katılımcılara ödenebilmekte ya da miras edilebilmektedir.

 

6. Polonya Bireysel Emeklilik Sistemi

Polonya’da zorunlu emeklilik sistemi 1 Ocak 1999’dan itibaren yürürlüğe girmiştir ve üç alt sistemden oluşmaktadır. Bu sistemlerden birincisi tamamen devletin denetiminde ve güvencesinde dağıtım yöntemiyle yönetilen sosyal sigorta kurumudur. İkincisi tamamen sermaye endeksli devletin izni ile kurulup sıkı denetime tabi olan açık emeklilik fonlarıdır. Üçüncüsü ise finansal kurumlar tarafından idare edilen gönüllülük esasına dayanan emeklilik fonlarıdır. Yeni emeklilik sistemi 31 Aralık 1948’den sonra doğanlar için eski sistemin yerini almıştır. Dünya Bankası’nın emeklilik reformu yaklaşımını birçok yönden takip etmekle birlikte reformun hem tasarımı hem de aşamalı uygulaması diğer ülkelerde yapılan emeklilik reformlarından önemli farklılıklar göstermektedir. Sisteme geçiş süreci 3 yaş grubuna bölünmüştür. 30 yaşının altındaki vatandaşlar hem kamu ayağına hem de özel ayağa katkı yaparak yeni karma sisteme katılmak zorunda bırakılmıştır. 30-50 yaş arasındaki vatandaşlar yeni ulusal belirli katkı planına katkı yapma zorunluluğunda bulunmakla beraber, yeni belirli katkılı özel emeklilik fonlarına katkı yapmayı 30 Eylül 1999 tarihine kadar tercih edebilmişlerdir. 50 yaş üzeri olan vatandaşlar ise eski dağıtım sisteminden emekli olmaya devam etmektedir.

Devlet güvencesini içeren birinci basamakta; sosyal güvenlik sisteminin temelini oluşturan sosyal güvenlik şirketi vardır. Bu şirket dağıtım esasına göre çalışmaktadır. Emeklilik yaşı erkeklerde 65, kadınlarda ise 60 yaş olarak belirlenmiştir. En az emekli maaşı miktarını alabilmek için çalışma döneminin erkekler için en az 25, kadınlar için 20 yıl olması gerekmektedir. İkinci alt sisteme 30 yaşına kadar olan kişiler zorunlu olarak dahil edilmektedir. Bu sistem yatırım fonuna benzer bir şekilde çalışmaktadır. Bireyler istedikleri fonu seçebilirler. Minimum bir verim oranı belirlenerek bir güvenlik mekanizması oluşturulmuştur. Ayrıca katılımcılara vergi avantajı da sağlanmıştır. Üçüncü alt sistem ise tümüyle isteğe bağlı olarak çalışan katkıların vergilendirilebildiği bir sistemdir. Yalnız yatırım gelirleri ve faydalar vergiden muaf tutulmuştur.

Sistemin denetimi için “Emeklilik Fonları Denetmenliği” oluşturulmuştur. Hesaplarda, varlık değerlendirmede, fiyatlandırma ve yatırıma ilişkin diğer hususlarda da şeffaflık önem taşımaktadır. Söz konusu birim emeklilik fonu için çalışan tüm satış elemanlarını kayıt altına almakta, emeklilik fonları ve yönetici şirketlerdeki düzensizlik, eksiklik ve yanlışlıkları düzeltmeleri için onları zorlayabilmektedir.

Sistemin işleyişinde devletin sorumluluğu iki alanda ortaya çıkabilmektedir. Eğer fonun getirişi kanunda belirtilen asgari getiri oranının altında ise devlet sorumluluğu devreye girmektedir. Böyle bir durum ortaya çıktığında ilk olarak fonun rezerv hesabında biriken kaynaklara bakılmaktadır. Söz konusu

kaynak yetersiz ise ve yönetici şirket kendi sermayesi ile ödeyemeyecek ve iflasa gidecek ise garanti fonu devreye girmekte ve sorumluluk garanti fonuna geçmektedir. Garanti fonu sonrası asgari getiri oranı ile fonun getiri oranı arasındaki farkın dengelenmesinden hazine sorumlu olmaktadır. Ayrıca emeklilik fonunda tasarruf edilen sermaye ile birinci ayak için hesaplanan asgari faydanın ödenmesinde de devletin sorumluluğu vardır.

Emeklilik fonları kuruluş amacına uygun olacak şekilde emeklilik fonu şirketlerince idare edilmektedir. Minimum sermaye şartının arandığı sistemde her bir şirket en fazla iki fonu yönetebilmektedir. Fonlardan biri sabit gelirli tahvile bir diğeri de genel kurallara göre yatırılabilmektedir. Şirketin ve emeklilik fonunun sermayelerinin ayrılmış olmaları gerekmektedir. Katılımcı en az 12 ay aynı fonda kalması durumunda başka bir fona ücretsiz geçiş yapabilmektedir.

 

Gönüllülük Esasına Dayalı Bireysel Emeklilik Sistemleri

Gönüllülük esasına dayalı özel emeklilik programları genel olarak Kuzey Amerika ve Batı Avrupa ülkelerinde uygulanmaktadır. Söz konusu ülkelerin ortak özelliği gelişmiş ülkeler olmalarından gelmektedir, Geleceğe ilişkin planlarını yıllar öncesinden hazırlamış, gerektiğinde fazla sıkıntıya girmeden gerekli değişiklikleri yapabilecek güce ve iradeye sahip olan sanayileşmiş ülkeler, emeklilik sistemlerinde de bireyleri kendi iradeleri ile özel emeklilik programlarına katılımda serbest bırakmıştır. Gönüllülük esasını uygulayan Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, İngiltere, İsveç, Hollanda ve Almanya gibi ülkeler özel emeklilik sistemlerini sosyal sigorta sistemini tamamlayıcı nitelikte uygulamaktadırlar.

Dünya emeklilik pazarında en büyük payı alan ve en büyük emeklilik fon varlıklarına sahip olan ülke Amerika Birleşik Devletleri’dir. Kuzey Amerika ülkelerinde olduğu gibi Batı Avrupa ülkelerinde de emeklilik sistemleri temelde sosyal sigortalara dayalıdır. Özel emeklilik düzenlemeleri sosyal sigortaları tamamlayıcı mahiyettedir. Batı Avrupa ülkeleri arasında özel emeklilik modeli uygulamalarındaki ortak payda gönüllük esası olmakla beraber ülkeden ülkeye işleyişte önemli farklılıklar bulunmaktadır.

 

1. ABD Bireysel Emeklilik Sistemi

ABD, BES’in en eski uygulayıcısı olan ülkeler arasındadır. Amerikan özel emeklilik sistemi tamamen gönüllülük esasına dayanmakta ve sistem dahilindeki programlarda, maaş esaslı ve katkı esaslı emeklilik planı adı altında iki ayrı emeklilik planı sunulmaktadır.

Maaş esaslı emeklilik planları genellikle işverenlerin katkılarıyla kurulan emeklilik planlarıdır. Şirketlerin iflası ve bu plana üye olan kişilerin emeklilik aylıklarını kaybetmesinden dolayı ERISA (Employee Retirement Income Security Act) olarak bilinen Çalışanların Emeklilik Gelirini Garanti Kanunu 1974 yılında çıkarılmıştır. Bu kanunun özünde çalışanların emeklilik aylıklarının güvence altına alınması yatmaktadır. Kanun kolektif ve bireysel bazdaki tüm uzun vadeli tasarruf planlarını kapsamına alarak detaylı olarak düzenlenmiştir.

Katkı payı esasına dayanan emeklilik planlarında yetki belgesine sahip olan bankalar, finansal kurumlar, hayat sigorta şirketleri, gayrimenkul yatırım şirketleri ya da portföy yönetim şirketleri tarafından açılan bireysel emeklilik hesapları ile emeklilik tasarrufu yapılmaktadır. Bireysel emeklilik hesapları kişinin emekliliğinde kullanılmak üzere kişisel tasarrufların bir fonda biriktirilerek değerlendirilmesi için açılan özel emeklilik hesaplarıdır. Yıllık belirli bir limiti aşmamak koşulu ile yıl içerisinde herhangi bir zamanda açılabilen hesabın iki temel avantajı vardır. Birincisi; bu hesaba yapılan ödemelerin ilgili yılda tamamen veya kısmen gelir vergisinden düşülmesi, ikincisi ise; bu hesaba yatırımlardan elde edilen temettü, faiz ve sermaye kazançlarının hesaplardaki paranın kullanılacağı zamana kadar vergilendirilmemesidir.

 

2. Kanada Bireysel Emeklilik Sistemi

Kanada’da üç basamaklı bir emeklilik sistemi bulunmaktadır. Sistemin birinci basamağında devlet kontrolündeki sosyal güvenlik sistemi, ikinci basamağında mesleki emeklilik planları olan özel yönetilen işveren katkılı emeklilik planları, üçüncü basamağında ise kayıtlı emeklilik tasarruf planları yer alır. Kanada vatandaşlarının emeklilik öncesi kazançlarının bir bölümüyle emeklilik geliri elde etmeleri, tescilli emeklilik tasarruf programları aracılığıyla da tasarruflar için vergi muafiyeti sağlanmaktadır.

 

3. Hollanda Bireysel Emeklilik Sistemi

Hollanda’da emeklilik uygulamasında 1996 yılında yeni bir sistem oluşturulmuş olup sistem üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci ayak 65 yaşını dolduranlar için düz oranlı emeklilik maaşından meydana gelmektedir. Fayda düzeyi yasal asgari ücretle bağlantılı olarak yalnız yaşayanlar için brüt asgari ücretin %70’i, beraber yaşayanların her biri için %50’si, böylelikle de çiftler için brüt asgari ücretin %100’ü kadar olmaktadır. Çalışanların çoğu son ücretinin %70’ine eşit brüt emeklilik maaşı sağlayan bir emeklilik programı kapsamındadır. Son ya da ortalama ücretinin %70’ini alabilmek için genelde 4 yıl katkı yapmak gerekmektedir. Bu fayda düzeyi birinci ayaktaki devlet emekliliği ile ilişkilidir.

İkinci ayak işle bağlantılı fonlu mesleki emeklilik programlarından oluşmaktadır. Söz konusu emeklilik programını işveren sunuyorsa böyle bir plana katılım zorunluluğu olduğundan, çalışanların yaklaşık %90’ı bir mesleki emeklilik programı kapsamında bulunmaktadır. Mesleki emeklilik maaşları bir ücret çeşidi olarak kabul edildiğinden iş sözleşmelerinde tarafların müzakeresine bağlı olmaktadır. Bu açıdan işverenlerin çalışanlara emeklilik maaşı taahhüdünde bulunmalarının yasal zorunluluğu yoktur. Hükümetin rolü uygun maliye politikaları benimsemek ve emeklilik programının taraflarına koruyucu mevzuatı uygulamaktır. Maliye politikaları ile sağlanan imkân, primlerde yapılan indirimler olurken, emeklilik maaşı bir gelir olarak vergilendirilmektedir. Bu sistem genelde dullar ve yetimler için hayat emekliliğini, bazen de sakatlık emekliliğini kapsamaktadır. Emekli maaşları yasal düzenleme nedeniyle fonlama esaslı olarak finanse edilmek zorundadır. Katkıya genelde işveren 2/3 oranında, işçi ise 1/3 oranında iştirak etmektedir.

Üçüncü ayakta isteğe bağlı ortak emeklilik fonları sağlanmıştır. Hükümet primlerde belli bir düzeye kadar indirim yapabilmektedir. Bireysel emeklilik düzenlemeleri genelde ticari sigortacılık tasarruf düzenlemeleri ya da özel hayat sigorta poliçeleri şeklindedir. Bazı emekliler özel bir emeklilik sigortası satın almakta ve bu sigorta poliçelerinden yıllık bir gelir kazanmaktadır.

 

4. İngiltere Bireysel Emeklilik Sistemi

İngiltere emeklilik sisteminde yaptığı reformlarla üzerinde en çok durulan ülkelerin başında gelmektedir. Emeklilik sistemi hem devlet hem de özel sektör emeklilik programlarından oluşmaktadır. Sistem üç ayak üzerine inşa edilmiş olup, ilk ayakta devlet kanalıyla işleyen temel emeklilik ve kazanca bağlı emeklilik, ikinci ayakta işverenler kanalıyla işleyen mesleki emeklilik, üçüncü ayakta ise bireysel emeklilik programı bulunmaktadır.

Emeklilik sisteminin ilk ayağını oluşturan temel emeklilik ve kazançlarla bağlantılı temel devlet emekliliğine üyelik hem işçilere hem de kendi işi için çalışanlara zorunludur. Kazançlarla bağlantılı emekliliğe üyelik ise hafta başına 64 sterlinden fazla kazanan tüm işçiler için zorunludur. Devlet temel emeklilik programını ve kazançlarla bağlantılı emekliliği yönetmektedir. Temel emeklilik programı dağıtım yöntemiyle finanse edilmektedir. Tüm katkılar Milli Sigorta Fonunda toplanmakta ve oradan da emeklilik ödemeleri yapılmaktadır. Temel emeklilik programı ile tüm çalışanlara düz oranlı bir emeklilik, kazançlarla bağlantılı emeklilik programına katılan çalışanlar için kazanca bağlı emeklilik ödemesi yapılmaktadır. Kadınlarda 60, erkeklerde 65 olan emeklilik yaşı 2020’dı» hem kadınlar hem erkekler için 65 olacaktır. Ayrıca temel emeklilik şartlarını sağlayamayan ya da emekli maaşı minimum miktardan düşük olan yaşlı emeklilere de emeklilik maaşı ödenmektedir.

İkinci basamak işverenler tarafından hazırlanan mesleki emeklilik programlarından oluşmaktadır. İşveren bir emeklilik programı oluşturup oluşturmamakta ve bunu kazançlarla bağlantılı emeklilik programının yerine koyup koymamakta serbesttir.

Emeklilik sisteminin üçüncü ayağında ise bireysel emeklilik kapsamında özel emeklilik programlan yer almaktadır. Sistemin uygulaması 1988 yılında başlamıştır. Bireysel emeklilik planlan devletten sağlanan gelirin az olduğunu düşünen kişiler için oluşturulmuştur. Bu emeklilik planına bireysel emeklilik fonlarının daha yüksek kazanç sağlayacağını varsayanlar, serbest meslek sahipleri ve herhangi bir emeklilik sistemine dahil olmayan ücretli çalışanlar katılabilmektedir. Bu sistemin özelliği ise BES’e geçmek isteyen çalışanların bağlı bulundukları sistemden çıkmalarının zorunlu tutulmayışıdır.

 

5. Yunanistan Bireysel Emeklilik Sistemi

Yunanistan’da da diğer ülkelerde olduğu gibi sosyal güvenlik üç aşamalıdır. Zorunlu devlet güvencesini içeren birinci basamakta; devlet sosyal güvenlik kuruluşlarına bağlı birçok güvenlik kuruluşu vardır. Devlet tarafından sağlanan sosyal güvenlik sistemlerinde dağıtım esası sistem kullanılmakta ve katılım zorunlu kılınmaktadır. Tamamlayıcı meslek sigortalarını içeren ikinci basamak; gönüllü olarak işveren tarafından oluşturulan mesleki emeklilik planları, hayat sigortası şirketleri ile mevduat idare sözleşmesi yapılması yoluyla oluşturulmaktadır. Ancak ülke genelinde pek yaygın olarak uygulanmamaktadır. Genelde uluslararası ve çok büyük şirketlerce tercih edilmektedir. Sisteme yapılan katkılar vergi açısından gelirden indirilebilir niteliktedir. Özel emeklilik planlarını ve sigortalarını içeren üçüncü basamak; her ferdin kendi kendisinin finansörü olduğu, gönüllü özel emeklilik planları, özel hayat sigortası şirketleri tarafından temin edilmektedir. Katılım tamamen isteğe bağlıdır. Yıllık primlerin %15’ine kadar olan bir vergi indirimi söz konusudur.

Yunanistan’ın emeklilik sistemi gelişmiş ülkeler arasında en cömert olan sistemlerden biridir. Söz konusu sistem daha düşük ücret alan çalışanlara karşı ayrım yapmamaktadır. Yunanistan bu konuda Lüksemburg, Türkiye, Avusturya, Macaristan ile rekabet ederken, ABD, İngiltere, Meksika, Kore, Yeni Zelanda ve İrlanda gibi ülkeler çok daha düşük emeklilik primleri ödemektedir.

 

6. Almanya Bireysel Emeklilik Sistemi

Almanya’da sosyal güvenlik sisteminin merkezini sosyal sigortalar oluşturmaktadır. Sosyal sigortalar; bütün emeklileri, işçileri ve işçilerin ailelerinin yer aldığı ve toplam nüfusun yaklaşık %90’ını kapsayan bir yapıdadır. Geri kalan kısım ise özel sigortalar tarafından veya bağımsız çalışanlarda olduğu gibi farklı önlemlerle güvence altına alınmışlardır. Memur ve asker gibi kesimler de kendilerine ait özel sosyal güvenlik sistemlerine sahip bulunmaktadırlar.

Almanya demografik değişimden kaynaklanan finansman krizinden dolayı sosyal tamamlayıcı nitelikte bir özel emeklilik sistemini gündeme getirmiştir. Almanya’da yeni emeklilik reformu, sosyal sigortalar arasında denge, mesleki hazırlık planlan ve özel emeklilik sigortası olmak üzere içinde üçayaklı düşüncenin olduğu bir içerikle 2001’de yapılmıştır. Emeklilik reformunun önemli bir yönü devlet tarafından teşvik edilen özel sigortaların tanıtılmasında olmuştur.

Herkes için zorunlu bir özel sigorta planlanmasına rağmen gelen büyük eleştiriler nedeniyle değiştirilerek gönüllü yapılmıştır. Katkılarda artışı sınırlamak amacıyla ulusal sigorta programı faydaları 2030 yılına kadar kademeli olarak azaltılacak ve emeklilik kapsamının yeterli bir miktarını garanti etmek amacıyla devlet tamamlayıcı mesleki emekliliği veya özel emeklilik planlarını teşvik edecektir.

Emeklilik sigortası etkinliğine olan bakış açısı sigorta açıkları riskinin önemi nedeniyle tamamlayıcı koruma zorunlu tutulmamaktadır. Özel sigortalar alanında uzun yaşamın genel bir risk kuralı olduğu için kapsamda olması çalışma kapasitesinde bir azalma riskinin kapsamda olmaması ve hayatta kalanların faydaları gibi karşılaşılabilecek problemler vardır. Ulusal sigorta programları içinde kuşaklar arası denge sosyal eşitleme ölçüleri tarafından başarılmasına karşın, katkılar ve faydalar tam fonlu tamamlayıcı sigorta sistemlerinde, bireysel risk durumuna göre farklılıklar gösterebilmektedir.

Bireysel katkı hesapları veya doğrudan sigorta planları veyahut emeklilik fonları şeklinde oluşturulan bir onaylanmış plana katılım zorunlu değildir. Ancak bazı katılımcılara vergi kolaylıkları ile teşvikler yapılmaktadır. Belirli katkılı bireysel hesaplar sadece devam eden katkılara komisyon ödenmesini gerektirmektedir. Böylece emeklilik sermayesi transferleri bedelsiz olmuş olmaktadır. Alternatif olarak ise önceden yapılan komisyonlu ödemeler için çalışan işverenini değiştirerek 10 yıl dolmadan önce plandan ayrılabilir.

 

7. Fransa Bireysel Emeklilik Sistemi

Fransa’da 1997 yılında kabul edilen bir yasa ile emeklilik tasarrufu planları ve emeklilik tasarruf fonları sistemi benimsenmiştir. Dağıtım sisteminin yerleşmiş olması, fon biriktirme sistemine çok sınırlı bir alan tanınmış olması, özel hayat sigorta sisteminin çok yaygın bir biçimde uygulanması, özellikle işçi sendikalarının şiddetli tepkileri üzerine sistem uygulanamamıştır.

Özel sektör çalışanları işgücünün %68’ini oluşturmaktadırlar ve genellikle iki basamaklı bir sistem içinde sosyal güvenliğe ulaşırlar. Birinci basamak genel rejimdir. Buna ücretli çalışanların yaşlılık sigortasına dair ulusal sandık adı verilir. İkinci basamakta yer alan mesleki emeklilik fonları da zorunlu almaları nedeniyle, sosyal güvenlik kapsamında değerlendirilmelidir. Tamamlayıcı mesleki emeklilik rejimleri birliği söz konusu tamamlayıcı mesleki rejimlerin yönetimini, yönetici pozisyonunda olmayan çalışanlar adına sağlar. Yöneticilerin emeklilik kuruluşlarının genel birliği ise yönetici pozisyonundakilerin tamamlayıcı emeklilik şemalarını yönetir. Üçüncü basamakta ise sigorta şirketleri ve bir ölçüde bankalar tarafından yaratılan halka yönelik tasarruf planları ve işletme tasarruf planları gibi kuruluşlar yer alır.

Emeklilik organizasyonu işveren ve işçi kuruluşları tarafından yapılmaktadır. İşveren ve işçi katkıları vergiden indirilebilmektedir. Fon getirileri vergilendirilmezken emeklilik gelirleri vergilendirilmektedir. Kamu emeklilik sistemi ve mesleki emeklilik planlarından elde edilen gelir ortalama olarak son maaşın % 80’i kadardır. Bu oran maaş miktarı yükseldikçe düşmektedir.

 

8. İsviçre Bireysel Emeklilik Sistemi

İsviçre’de emeklilik sistemi üç ayaklı bir yapı arz etmektedir. İlk ayağı kamu emeklilik planları oluşturmaktadır. Bu sisteme işveren ve işçilerin katılımı zorunludur. Fonlar, profesyonel kurumlar, federal hükümetler veya kantonlar tarafından yürütülmektedir. Devlet sistemdeki işverenler ve çalışanların yaptıkları katkı payları için vergi avantajı sağlamaktadır.

İkinci tip emeklilik planı mesleki emeklilik planıdır. Bu tip plana birinci tip planda devletin sağladığı en yüksek maaştan daha fazla kazanan 23 yaşından büyükler katılmak zorundadır. Bu tip planlar da katkı payı ödemeli fon sistemine bağlıdır. Bu emeklilik planlarında fonlar kar amacı gütmeyen işletmeler, kooperatifler ya da anonim şirketler tarafından kurulmaktadır.

Sistemin üçüncü ayağında BES yer almaktadır. BES yetkisi olan sigorta şirketleri ve bankacılık kuruluşları tarafından yönetilmektedir. Kamu emeklilik planında belirlenen emeklilik yaşından beş yıl daha önce emekli olabilme imkanı sağlanmıştır. Sisteme katılım gönüllük esasına dayalıdır.

 

9. İtalya Bireysel Emeklilik Sistemi

İtalya’daki sosyal güvenlik sistemi de diğer ülke uygulamalarında olduğu gibi üç basamaklıdır. Sistemin birinci ayağında zorunlu devlet güvencesini içeren program yer almaktadır. Emeklilik yasası dağıtım esaslı ve işçi ve işveren için zorunlu olup; 31.12.1995 öncesi 18 yıldan fazla katkı payı ödeyenlerle, 2001

yılı itibariyle erkeklerde 65, kadınlarda 60 yaşında olanlardan 20 yıl katkı payı ödeyenler devletin sosyal güvenlik kurumlarından emekli olabilirler. Yaşı 70’i geçenlere ise her durumda yaşlılık yardımı yapılmaktadır. 2002 itibariyle yaşı 57, prim ödeme süresi 35 yıl olan ya da yaşı ne olursa olsun 38,7 yıldır prim ödeyenler emekli olabilmektedirler.

ikinci ve üçüncü basamakta yer alan mesleki ve bireysel emeklilikte uygulanan belirli katkı planlarında herhangi bir devlet garantisi yoktur, ö^lirli fayda planları ise serbest çalışanlar için kullanılmakta ve genelde gönüllülük esasına dayanmaktadır. Belirli katkı planları işçiler için gönüllü, işverenler için ise işçileriyle yaptıkları sözleşmeye bağlı olarak düzenlenmiştir. İkinci ayakta mesleki emeklilik programları yer almaktadır. Emeklilik yaşı kamu emeklilik sistemi ile aynıdır. Süre sonu ödemeleri kişinin sosyal güvenlikten de emekli olduğu erkekler için 65, bayanlar için 60 yaşına göre ayarlanmıştır. Ayrıca en az 5 yıl ödeme yapılmış olması şarttır. 8 yıl bir süre ödemede bulunan bir kişi tıbbi harcamalar, ilk kez mesken satın alma, ev onarımı giderleri ile paralarını çekebilirler. Ödenen katkılar belirli sınırlar dahilinde vergiden düşülebilmektedir. Üçüncü basamak emeklilik ise bireysel veya grup hayat sigortaları olup, sigorta şirketlerince idare edilir. Emeklilik yaşları diğer iki basamakla aynı olup sisteme 15 yıl katkıda bulunmuş olmak şartıyla 10 yıl öncesinden erken emekli olma şansı tanınmıştır. Bireysel emeklilik fonlarının yönetimi banka, sigorta şirketi veya brokerlik firması gibi finansal kurumlar tarafından yapılmak zorundadır. Sistem fonlama esaslı bir finansman yapısına sahiptir. Fonlara yönelik herhangi bir devlet garantisi söz konusu değildir. Katılım tamamen gönüllülük esasına bağlı olarak kişilerin tercihine bırakılmıştır. Süre sonunda katılımcılar isterlerse elde ettiklerini birikimlerinin %50’sini toplu olarak geri kalanını ise mutlaka maaş olarak almak durumundadır.

 

10. Japonya Bireysel Emeklilik Sistemi

Emeklilik sisteminin üç basamaklı olduğu Japonya’da birinci basamakta ulusal temel emeklilik planı yer almaktadır. İkinci basamakta çalışan emeklik sigortası bulunmaktadır. Bu plan kazançla ilişkili bir emeklilik geliri elde etmeye yöneliktir. Bu iki basamakta bulunan planlar devlete aittir ve sisteme katılım zorunlu tutulmuştur. Biriken fonlar devlet tarafından çeşitli yatırım araçlarına yönlendirilmektedir. Üçüncü basamakta ise katılımın gönüllülük esasına dayalı olduğu devletten bağımsız emeklilik planları yer almaktadır.

Ulusal emeklilik fonu çiftçiler, işyeri sahipleri, çalışmayanlar ve öğrencileri kapsamaktadır. Yaşları 20-59 arası vatandaşlar sisteme dahil olmaktadırlar. Tek düzeyde prim toplanmakta ve tek düzeyde aylık verilmektedir. Tam emekli aylığı almak için 25 yıl prim ödenmesi gerekmektedir. 1986 yılında yapılan reform sonucu tam emekli aylığı almak için gerekli olan süre 40 yıla çıkartılmıştır. Emeklilik yaşı kadın ve erkeklerde 65’dir. 60 yaşından sonra erken emeklilik imkanı bulunmaktadır ancak verilecek olan aylık miktarı düşürülmektedir. Emeklilik sistemine kayıtlı olarak çalışanların bakmakla yükümlü oldukları eşleri herhangi bir ilave prim ödemeden otomatik olarak ulusal emeklilik sistemine dahil edilmektedir. Ulusal emeklilik sistemi ödemelerinin 1/3’ü genel devlet bütçesinden karşılanmaktadır. Emekli aylıkları her yıl nisan ayında tüketici fiyat indeksine göre yeniden ayarlanmaktadır. İkinci basamak emeklilik sistemini devlet tarafından yönetilen bir plan olup kazançla ilişkili emeklilik geliri elde etmeye yöneliktir ve katılım zorunludur.

Üçüncü basamakta ise devletten bağımsız, katılımın gönüllü olduğu emeklilik planlan yı’r almaktadır. Bu planlarda emeklilikte düzenli gelir sağlamak amaçlanmakta ve gelişmiş fonlama metotları kullanılmaktadır. Günümüzde çalışanların yaklaşık %90’ı bu planlara sahiptir. İşten ayrılma tazminatı planları işveren ve çalışan arasında gönüllü olarak kurulur ve toplu ya da bireysel iş sözleşmelerinde belirtilir. Çalışanın işinden gönüllü olarak (istifa etme) ya da gönülsüz olarak ayrılması (ölüm, normal emeklilik yaşına gelme, işten çıkarılma) durumunda kendisine yapılan ve genelde toplu olarak bir kereye mahsus verilen tazminatı karşılamak amacıyla oluşturulmuştur.

 

11. Güney Kore Bireysel Emeklilik Sistemi

Emeklilik sisteminin üç basamaklı olduğu Güney Kore’de sistemin birinci ayağını devlet sosyal güvenlik sistem oluşturmaktadır. Ulusal emeklilik sistemine devlet çalışanları hariç diğer çalışanlar katılmak zorundadır. Birinci ayakta yer alan bir diğer uygulama ise; devlet çalışanları, özel öğretmenler ve askeri personeli kapsayan özel meslek sigortaları yer alır ve katılım zorunludur. Sistemin ikinci ayağında işveren katılımlı güvenlik sistemi yer alır. Özel sektör çalışanları için emeklilik ödeneği yapılması zorunludur Her iki sisteme de katılım zorunludur. Sistemin üçüncü ayağını oluşturan bireysel emeklilik sistemine katılım ise gönüllülük esasına dayalıdır. 18 yaşını dolduran herkes sisteme üye olabilmektedir. Emeklilik hakkı kazanabilmek için 10 yıl sisteme katkı payı ödemek ve 55 yaşını doldurmak gerekir. Emeklilik şirketleri arasında aktarım yapma hakkı bulunmaktadır.